تحلیل‌ها از بیانیه گام دوم انقلاب؛ از رویكرد عملیاتی تا تفسیرهای خاص

رهبر انقلاب اسلامی ماه گذشته همزمان با چهلمین سالگرد پیروزی، «بیانیه‌ گام دوم انقلاب» را خطاب به جوانان و مسئولان، با هفت محور و برای ادامه‌ راه، صادر كردند. طبق معمول و روال رسانه‌ها، خبرنگاران بعد از صدور این بیانیه به سراغ چهره‌های مختلف سیاسی و حوزوی رفتند تا نظر آنها را درخصوص این بیانیه منعكس كنند.

هرچند اهمیت منبع صدور بیانیه گام دوم انقلاب به عنوان شخص اول جمهوری اسلامی و ولی امر و همچنین اهمیت متن بر كسی پوشیده نیست، اما در این میان، برخی تعابیر و تمجیدها به نظر می‌رسد به جای آنكه راه را بر دقیق شدن در این بیانیه و اعلام دیدگاه‌های مختلف و تضارب آرا حول آن باز كند و این بیانیه را به متنی قابل نقد و بررسی و زمینه‌ای برای راهگشایی با كمك همه نیروهای درون نظام و انقلاب در آستانه چهل سال دوم نظام جمهوری اسلامی تبدیل كند، تلاش دارد، یا آن را به متنی قدسی تبدیل كرده، یا آن را به متنی كه باید برایش ستادی صوری تشكیل داد یا آن را قاب كرد تبدیل كند یا از آن وسیله‌ای برای خط كشی‌ها و راندن‌ها بسازد؛ این درست تجربه‌ایست كه پیش از این نیز در قبال برخی فرمان‌ها، نامه‌ها و بیانیه‌های رهبر انقلاب با آن مواجه بوده‌ایم كه روشن‌ترین و ملموس‌ترین تجربه در این زمینه را می‌توان در نحوه مواجهه با نامگذاری‌های سالیانه دید.

رهبر انقلاب: روی این بیانیه كار كنید

بعد از انتشار بیانیه گام دوم، نقل قولی از رهبر انقلاب مطرح شد كه قابل تأمل بود. آیت‌الله شب‌زنده‌دار در جلسه درس خارج فقه خود در 28 بهمن 97 با اشاره به دیدار اخیرش با رهبر انقلاب، روایتی را از آنچه ایشان درباره 'بیانیه گام دوم انقلاب' گفته بودند نقل كرد. جوان آنلاین نوشت: ایشان فرمودند «من روی این بیانیه خیلی زحمت كشیدم ... من بنای بر این ندارم كه اگر چیزی نوشتم یا مطلبی می‌گویم از دیگران درخواست كنم كه روی آن كار كنند ولی راجع به این می‌گویم این كار را بكنند.» این درخواست و مطالبه را ایشان دارند.

حال باید دید میان كار كردن روی یك بیانیه تا نوع پرداختن چهره‌هایی كه در رسانه‌ها به ولایتمداری اشتهار دارند، چه تناسبی برقرار است و آنان چه نوع كاركردنی را روی این بیانیه انتخاب كرده‌اند:

آیت‌الله شب‌زنده‌دار خود در این باره در درس خارجه فقه افزوده است: من دیروز در مشهد به طلاب عرض كردم این بیانیه را مثل كتب درسی به مباحثه بگذارید و بعد در راه نشر و تبیین و پیاده‌سازی آن تلاش كنید. خود ما هم هر روز یك بخشی از بیانیه را همین‌جا قرائت خواهیم كرد.

از خیانت به تعجیل در فرج تا درك سخت شخصی

اما آیت‌الله سید احمد علم‌الهدی، امام‌جمعه مشهد، بیانیه گام دوم را «برنامه‌ای راهبردی در چهل سال آینده و در راستای ایجاد تمدن نوین اسلامی و زمینه‌سازی جهان برای طلوع خورشید حضرت بقیت‌الله (عج)» خوانده و تأكید كرده است: «هركسی از این سند و آرمان تخلفی كند و برخلاف این سند، مسیر، جریان و حزب دیگری را تعیین كرد، خائن به ظهور حضرت امام زمان (عج) است. رهبری قدم آخر را مشخص كردند و آن، زمینه‌سازی برای طلوع خورشید ولایت عظمی است و اگر مسئولیتی به دست گرفته شود و مسیر عوض شود، شما در مسیر تعجیل فرج خیانت كردید.» البته او پیش از این نیز درباره «گام دوم» گفته بود: «رهبری حجت امام زمان (عج) است. ایشان می‌‌گوید در چله دوم باید آماده بشوید، زیرا آقا را می‌بینید. این تعبیر از یك آدم معمولی نیست، بلكه از سوی حجت امام زمان صادر شده است.»

سردار محمدرضا نقدی معاون فرهنگی و اجتماعی سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، در جلسه‌ای در دانشگاه امیركبیر سرودی درباره گام دوم می‌خواند: «دلبر ما هفت شهر عشق را خود رفته بود/ داستان تا به آخر او از اول رفته بود/ نقل ما با او گپ آیینه است و خشت خام/ آنچه را امروز می‌بینی از اول گفته بود/ در بیان گام دوم حرف نو بسیار هست/ می‌سرایم من فقط آن را كز اول گفته بود/ .... تا سحر پایان نیابد بوستان شعر من/ گرچه بخوانم هرچه را از روز اول گفته بود/ مطلع خورشید مولامان بود فرجام گام/ فاش می‌گویم دلم این را از اول گفته بود...»

حجت‌الاسلام والمسلمین سید محمدمهدی میرباقری، رئیس فرهنگستان علوم اسلامی و عضو مجلس خبرگان رهبری در توصیف این بیانیه گفته است: «بیانیه گام دوم به یك معنا حتی قابل مقایسه با «تَنْبیهُ‌الْاُمَّه» مرحوم نائینی و رساله «حرمت مشروطه» شیخ فضل‌الله نیست؛ چراكه آن‌ها در مقیاس راهبری حوادث ملّی هستند؛ امّا «گام دوم» در مقیاس راهبری انقلاب اسلامی به‌عنوان یك حقیقت تأثیرگذار بر جامعه جهانی است.»

حجت‌الاسلام كاظم صدیقی نیز در خطبه‌های جمعه 17 اسفند تهران با اشاره به بیانیه مقام معظم رهبری در گام دوم انقلاب بیان كرد: «پاسخگویی به همه شبهات در این بیانیه است و یك تصویر كلی از نظام دینی است كه چهل سال آن گذشته است. شناخت نقطه ضعف‌ها و ارتباط آینده به گذشته و تكیه به جوانان و اظهار عاطفه و عشق به جوانان در این بیانیه بی‌نظیر است. وی ادامه می‌دهد: «خدا می‌داند عاری از هر چیزی ما دل به مقام رهبری دادیم. جز امام زمان نظیری مانند ایشان نمی‌توان یافت.»

آیت‌الله محمد محمدی ری‌شهری، تولیت آستان عبدالعظیم حسنی نیز در سخنرانی با محوریت این بیانیه، عمل به آن را موجب «رضایت امام زمان(عج) و منتهی شدن انقلاب اسلامی به ظهور ایشان» عنوان كرد.

حجت‌الاسلام محمدجواد علی‌اكبری رئیس شورای سیاستگذاری ائمه جمعه در نشست «قرارگاه محوری» كه در مركز اتحادیه انجمن‌های اسلامی دانش‌آموزی خراسان‌رضوی برگزار شد٬ درباره بیانیه گام دوم می‌گوید: هنر انجمن‌های اسلامی در این است كه بتواند با ابتكار و انگیزه٬ درك و عمل به بیانیه گام دوم انقلاب را برای هم‌نسلی‌های خود٬ تسهیل كند. وی در این باره به خوانش با تدبر بیانیه گام دوم از سوی جمع جوان انجمن‌های اسلامی تأكید می‌كند و می‌گوید: «تبیین پیام بیانیه گام دوم انقلاب به مراتب از درك شخصی آن سخت‌تر است. در تشكیلات سازماندهی شده مثل انجمن اسلامی باید امكان برای خوب خواندن و خوب به دیگران فهماندن رهنمودهای رهبری نظام٬ فراهم شود.»

بیانیه گام دوم و سرنوشت وصایای امام

البته این پایان تحلیل‌ها از بیانیه رهبری نیست و عده‌ای از ضرورت تدریس آن در دانشگاه و حوزه‌های علمیه سخن می‌گویند. آیت‌الله عباس كعبی، نماینده خوزستان در مجلس خبرگان رهبری در نشست «نقش حوزه در گام دوم انقلاب» تأكید می‌كند: «الزامات فقهی بیانیه گام دوم انقلاب در حوزه‌های علمیه تدریس شود؛ چراكه حوزه نقش مهمی در اداره نظام در چارچوب فقه دارد.» او راهكار عملی آن را نیز «جدی‌تر شدن رابطه روحانیت با نظام، برداشتن گام‌های بلند و اساسی با تفكیك وظایف، در جهت بالندگی نظام و نقدپذیری و عدم انفعال حوزه‌های علمیه» معرفی كرده است. علاوه بر این، سیدكمال رفیعی، رئیس مركز ارتباطات و اطلاع‌رسانی نهاد نمایندگی رهبری در دانشگاه‌ها اعلام كرده است: «مركز آموزش مجازی دانشگاهیان، درس جدیدی را با عنوان گام دوم ویژه مخاطبان دانشگاهی ارائه خواهد كرد.»

برخی بیانیه گام دوم را همردیف «نامه امام (ره) به گورباچف» یا «حكم جهاد به مسلمانان جهان» می‌دانند كه هرگز سرنوشتی چون تدریس در دانشگاه‌ها نداشتند اما تجربه تدریس وصایای امام در دانشگاه پیش روست و می‌توان میزان توفیق افزوده شدن این واحد درسی را به دانشگاه‌ها از اساتید وصایای امام و اساتید انقلاب اسلامی پرسید.

برنامه مدون به جای حمایت

در میان اظهارنظرها پیرامون بیانیه گام دوم انقلاب، اگر از تمجیدهای صرف، شعرخوانی‌ها، قدسی‌سازی‌ها و راهكارهای غیرقابل تأمل بگذریم، فراوان است سخنانی كه از حد حمایت فراتر نرفته‌‌اند، هرچند مواردی هم هست كه نویدبخش استفاده از ظرفیت همه نخبگان برای برداشتن گام دوم انقلاب هستند.

علی لاریجانی در صحن علنی 12 اسفند 97، در پاسخ به تذكر حسینعلی حاجی‌دلیگانی نماینده مردم شاهین‌شهر گفت: بنده قبلا هم اعلام كردم به مركز پژوهش‌ها مأموریت دادیم به جای اینكه در این راستا حمایت كنند، برنامه‌ای مدون كرده و كارهایی كه در این راستا كمیسیون‌ها باید انجام دهند را به آنها بسپارد تا كار درست انجام شود.

همچنین حسن روحانی به عنوان رئیس دولتی كه جشن چهل سالگی انقلاب اسلامی را برگزار كرد، 25 بهمن 97 در نامه‌ای خطاب به رهبر معظم انقلاب نوشت: دولت دوازدهم... با قدرشناسی از تدابیر مقام معظم رهبری و با استعانت از الطاف الهی، همراهی ملت بزرگ ایران، هماهنگی همه قوا و بهره‌گیری از ظرفیت‌های انسانی كشور به خصوص نخبگان، جوانان، زنان، اقوام و نهادهای مدنی، وظیفه خود می‌داند نسبت به اجرای توصیه‌های راهبردی حضرت مستطاب‌عالی اقدام نماید؛ به همین منظور شوراهای عالی كشور و هیئت دولت را موظف می‌كنم تا سیاست‌ها و برنامه‌های اجرایی مناسب برای تحقق منویات آن‌حضرت را در اولویت كار خود قرار‌دهند.

امام هم جلوی قدسی‌سازی‌ها ایستاد

حجت‌الاسلام محسن غرویان، عضو جامعه مدرسین و محققین حوزه علمیه قم درباره قدسی‌سازی این بیانیه و تأثیر آن بر ظهور حضرت ولی عصر(عج) و پیامدهای این نوع تفاسیر به ایرناپلاس می‌گوید: به نظرم ائمه جمعه توجه داشته باشند، درباره مسأله ظهور امام زمان و زمان آن، علما همواره تأكید داشته‌اند باید تعیین زمان آن را تكذیب كنید. در روایت آمده است كسانی كه برای ظهور وقت تعیین می‌كنند، كاذب‌اند. حتی گفته‌اند كسانی كه ادعای قداست می‌كنند و خود را به ظهور امام زمان وصل می‌كنند، نیز كاذب‌اند.

وی ادامه می‌دهد: بنابراین قدسی‌سازی‌ها در طول تاریخ، سبب سوءاستفاده بوده و به عقاید مردم ضربه زده است. حتی اوایل انقلاب نیز عده‌ای گفتند چهره امام را شب‌ها می‌توان در ماه دید كه خود امام با آن مقابله كردند و فرمودند این اظهارنظرها را قبول ندارم.

این پژوهشگر دینی با بیان اینكه امروز نیز رهبری این اظهارات را رد و انكار می‌كنند، تأكید می‌كند: این قداست‌سازی‌ها ضربه‌ساز است و ائمه جمعه نباید كاری كنند كه اگر اتفاقی افتاد و تغییراتی حاصل شد، مردم بگویند چرا آنچه مقدس بود این‌گونه شد؟ بنابراین، این نوع تقدس‌سازی‌ها به‌هیچ‌وجه مورد پذیرش رهبری و علما نیست و باید از آن پرهیز شود.

گزارش از عباس جلالی
**اداره كل اخبار چندرسانه‌ای**ایرناپلاس**